Ο φώσφορος (P) είναι από χημικής απόψεως ένα στοιχείο απαραίτητο για τη σύνθεση του DNA και τη ζωή του ανθρώπου. Τα φυσιολογικά επίπεδα του P στο αίμα κυμαίνονται από 2,5-5 mg/100ml. Ρυθμιστές του μεταβολισμού του P είναι κυρίως η διατροφή, η φυσιολογική νεφρική λειτουργία και η δράση της ορμόνης των παραθυρεοειδών αδένων, δηλαδή της παραθορμόνης (ΡΤΗ).
Στη ΧΝΝ, λόγω ελάττωσης της λειτουργικής ικανότητας των νεφρών, η αποβολή Ρ στα ούρα μειώνεται με αποτέλεσμα τη κατακράτηση του στο αίμα κι έτσι την ανάπτυξη υπερφωσφαταιμίας. Αυτό όμως επιφυλάσσει καταστροφικές συνέπειες για τον οργανισμό, ιδίως από το καρδιαγγειακό σύστημα, γεγονός που εξηγεί και το υψηλό ποσοστό καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνητότητας στους ασθενείς αυτούς. Ως εκ τούτου, ο έλεγχος της υπερφωσφαταιμίας στη ΧΝΝ με κατάλληλες διαιτητικές οδηγίες και φαρμακευτική αγωγή όχι μόνο αποτελεί παρεμβατικό στόχο στην συνολική αντιμετώπιση της ΧΝΝ, αλλά αποκτά και ιδιαίτερη σημασία για την ίδια την επιβίωση των ασθενών.
Στη ΧΝΝ, λόγω ελάττωσης της λειτουργικής ικανότητας των νεφρών, η αποβολή Ρ στα ούρα μειώνεται με αποτέλεσμα τη κατακράτηση του στο αίμα κι έτσι την ανάπτυξη υπερφωσφαταιμίας. Αυτό όμως επιφυλάσσει καταστροφικές συνέπειες για τον οργανισμό, ιδίως από το καρδιαγγειακό σύστημα, γεγονός που εξηγεί και το υψηλό ποσοστό καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνητότητας στους ασθενείς αυτούς. Ως εκ τούτου, ο έλεγχος της υπερφωσφαταιμίας στη ΧΝΝ με κατάλληλες διαιτητικές οδηγίες και φαρμακευτική αγωγή όχι μόνο αποτελεί παρεμβατικό στόχο στην συνολική αντιμετώπιση της ΧΝΝ, αλλά αποκτά και ιδιαίτερη σημασία για την ίδια την επιβίωση των ασθενών.
Παρότι οι ασθενείς υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση, τα επίπεδα P στο αίμα τους παραμένουν υψηλά και για να χαμηλώνουν χορηγούμε στους ασθενείς μας φάρμακα ειδικά που ονομάζονται δεσμευτικά του φωσφόρου. Δηλαδή, τα φάρμακα αυτά, όπως η σεβελαμέρη (Renagel),Renvela, το ανθρακικό ή οξεικό ασβέστιο (Calcioral) και το ανθρακικό Λανθάνιο (Fosrenol) δεσμεύουν τον P των τροφών στο έντερο και έτσι δεν επιτρέπουν την απορρόφησή του και την αύξηση των επιπέδων αυτού στο αίμα.
Ο φωσφόρος αυξάνεται στο αίμα πρώιμα, δηλαδή πριν ο ασθενής φθάσει στο τελικό στάδιο της ΧΝΝ και στη θεραπεία με αιμοκάθαρση.
Εκτός της παραθορμόνης, που όπως αναφέρθηκε έχει σχέση με τον μεταβολισμό του φωσφόρου, αλλά και του ασβεστίου αίματος, έχει βρεθεί ότι και άλλες ορμόνες, όπως η ενεργός βιταμίνη D(D3) και ο αυξητικός παράγοντας των ινοβλαστών (FGF-23) σχετίζονται με τα παραπάνω.
Η ενεργός βιταμίνη D3 έχει ως δράση την απορρόφηση από το έντερο του ασβεστίου και τη φυσιολογική ασβέστωση και μετάλλωση των οστών. Στη ΧΝΝ όμως τα επίπεδα της D3 ελαττώνονται λόγω νεφρικής βλάβης, γιατί η τελική σύνθεση της D3 γίνεται στους νεφρούς.
Η έλλειψη δράσης της D3 σε συνδυασμό με την αυξημένη παραθορμόνη αίματος, που προκαλεί απορρόφηση του Ca των οστών, έχουν σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση της οστικής νόσου των νεφροπαθών ασθενών και γενικά την εμφάνιση της κλινικής εικόνας του δευτεροπαθούς υπερπαραθυρεοειδισμού.
Η FGF-23 παρεμβαίνει στον μεταβολισμό του P προκαλώντας αποβολή του P από τα ούρα όταν τα επίπεδα του P είναι αυξημένα. Στη ΧΝΝ που έχουμε σοβαρή νεφρική βλάβη και κατακράτηση P υπάρχουν και αυξημένα επίπεδα FGF-23, τα οποία σε συνδυασμό με τη βιταμίνη D3 και την παραθορμόνη επηρεάζουν τον συνολικό μεταβολισμό του P με τρόπο που δεν είναι απόλυτα γνωστός.
Η επιδημιολογία της βιταμίνης D στη ΧΝΝ έχει προκαλέσει έκπληξη τα τελευταία χρόνια, καθότι η χορήγηση της σε ασθενείς με ΧΝΝ και υπερπαραθυρεοειδισμό συνδέεται με καλύτερη επιβίωση αυτών των ασθενώνσε σχέση με αυτούς που δεν έχουν λάβει ως θεραπεία με βιταμίνη D.
Η επασβέστωση των αγγείων των ασθενών προκαλεί αρτηριοσκλήρυνση και συχνά καρδιαγγειακό θάνατο εξαιτίας της εμφάνισης πολλών καρδιαγγειακών επιπλοκών. Η υπερφωσφαταιμία που αναφέρθηκε πιο πάνω έχει σχέση με την πρώιμη επασβέστωση των αγγείων, γι΄ αυτό και χρειάζεται συνεχή και σταθερή χρόνια αντιμετώπιση, με τη σύσταση ειδικού διαιτολογίου χαμηλής περιεκτικότητας σε φώσφορο (ελάττωση γαλακτοκομικών, κρέατος, ψαριών κλπ) και τη χορήγηση ειδικής φαρμακευτικής αγωγής.
Τα καλτσιομιμητικά είναι μία νέα κατηγορία φαρμακευτικής θεραπείας του δευτεροπαθούς υπερπαραθυρεοειδισμού που όταν χορηγούνται από μόνα τους ή σε συνδυασμό με βιταμίνη D εξισορροπούν τα επίπεδα της παραθορμόνης αίματος χωρίς να επηρεάζουν αισθητά τα επίπεδα Ca και P αίματος. Έτσι αντιμετωπίζεται η χρόνια οστική νόσος των νεφροπαθών ασθενών που εξ’ ορισμού συνυπάρχει με τη ΧΝΝ.
Τέλος, εξετάζεται η διαταραχή μεταβολισμού του P μετά την πετυχημένη μεταμόσχευση και την αποκατάσταση της νεφρικής λειτουργίας στα φυσιολογικά ή κοντά στα φυσιολογικά επίπεδα. Τα διφωσφονικά είναι σχετικά καινούργια φάρμακα που χορηγούνται γενικά με ένδειξη την οστεοπόρωση. Οι ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε νεφρική μεταμόσχευση, λόγω χορήγησης σε αυτούς κορτιζόνης, ως αντιαπορριπτικής θεραπείας για το νεφρικό μόσχευμα, παρουσιάζουν και οστεοπόρωση και ως εκ τούτου χρειάζονται θεραπεία και με διφωσφονικά φάρμακα ως μονοθεραπεία ή σε συνδυασμό με βιταμίνη D
Η ενημέρωση νεφροπαθών -κυρίως αυτών που βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο- ώστε να αποφεύγουν επεξεργασμένες τροφές ή διατροφή σε ταχυφαγεία, όπου οι τροφές συνήθως παρασκευάζονται με πρόσθετες φωσφορούχες - ανόργανες ή οργανοφωσφορικές ουσίες, είναι ένα σημαντικό βήμα για τη βελτίωση των επιπέδων φωσφορικών ουσιών στο πλάσμα του αίματος, ανακοίνωσαν ερευνητές από το πανεπιστήμιο Case Western Reserve στο Κλίβελαντ του Οχάιο, στις ΗΠΑ.
Κίνδυνοι στην υγεία
Η υπερφωσφαταιμία, σε συνδυασμό με μη ομαλές νεφρικές εκκρίσεις φωσφορούχων ουσιών, αυξάνει τη θνησιμότητα ενώ οδηγεί σε αθηροσκλήρωση και σε παθήσεις των οστών, υπογραμμίζουν ο ερευνητής δρ Ashwini R. Sehgal και οι συνεργάτες του στο περιοδικό «The Journal of the American Medical Αssociation».
Οι ασθενείς που βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο νεφρικής πάθησης (end-stage renal disease ESRD) λαμβάνουν αυστηρές οδηγίες ώστε να περιορίζουν τη λήψη τροφών που περιέχουν από τη φύση τους υψηλή περιεκτικότητα σε φωσφορούχες ουσίες, όπως τα προϊόντα κρέατος, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τους ολόκληρους σπόρους και την καρυδόψιχα. Ωστόσο, και τα πρόσθετα τροφίμων αποτελούν μιαν άλλη σημαντική πηγή φωσφόρου.
Πρόσθετα τροφίμων
Φωσφορικά άλατα χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά, σταθεροποιητές και ενισχυτικά της γεύσης στις προπαρασκευασμένες τροφές και στα φαγητά των ταχυφαγείων. Για να διαπιστωθεί κατά πόσον μεταβάλλοντας την κατανάλωση των προσθέτων θα περιοριστούν τα επίπεδα του φωσφόρου στο πλάσμα, η ομάδα του δρος Sehgal πραγματοποίησε μια τυχαιοποιημένη δοκιμή σε συσκευές αιμοδιάλυσης ασθενών με αυξημένο φώσφορο στο πλάσμα του αίματος. Κατόπιν τους δόθηκαν κατάλογοι των συνηθισμένων προσθέτων που εμπεριέχονται σε διάφορα είδη τροφίμων -που βρίσκονται στα ράφια των καταστημάτων, καθώς και στο μενού των ταχυφαγείων- με υψηλή περιεκτικότητα σε φωσφορούχες και υγιεινές εναλλακτικές. Μετά τρεις μήνες, τα επίπεδα του φωσφόρου στο πλάσμα αίματος είχαν πέσει πολύ χαμηλά στα άτομα που παρακολουθούνταν.
Οι υπεύθυνοι της μελέτης συνιστούν να αναγράφεται η περιεκτικότητα των τροφών σε φώσφορο στις ετικέτες των τροφίμων και να δημιουργηθούν κίνητρα για την πώληση προϊόντων χαμηλών σε φώσφορο για τη βελτίωση της υγείας τόσο νεφροπαθών όσο και του γενικού πληθυσμού.
Πατώντας στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε να δείτε μια εξαιρετική δουλειά του Πανεπιστημίου Κρήτης με Πίνακες σύνθεσης των Ελληνικών τροφίμων αναλυτικά
